गैरआवासीय नागरिकताबारे के छ नेपालको मस्यौदा संविधानमा ?

- सुनिल मणि दाहाल (साभार - सेतोपाटी)

नेपालमा मस्यौदा संविधानमा धमाधम काम भै फाष्ट ट्रयाकबाट संविधान बनाउने प्रयास जारी छ। यो नयॉं संविधानले गैरआवासीय नेपालीहरूको लागी के कस्तो व्यवस्था गरेको छ र यसले एनआरएनको नारा "एक पल्टको नेपाली सधैंको नेपाली"लाई कसरी समेटेको होला। यो सबैको जिज्ञासाको विषय बनेको छ! यसै सन्दर्भमा विभिन्न क़ानूनविदहरूले मस्यौदामा व्यवस्था भएको गैरआवासीय नागरिकताकाबारे निम्न अनुसार संक्षेपमा व्याख्या गरेका छन्:

नेपालको नयाँ संविधानको धारा १९ मा व्यवस्था गरिए अनुसार एनआरएनहरुले अब गैरआवासीय नागरिकता पाउन सक्नेछन्। यो नेपालका लागि नयाँ प्रकारको नागरिकता हो। यसअघिका संविधानहरुमा वंशज, अंगीकृत र सम्मानार्थ नागरिकतामात्र हुने गर्थ्यो। यसपटकको संविधानमा पहिलो पटक गैरआवासीय नागरिकताको व्यवस्था गरिएको हो।

 धारा १९ अनुसार गैरआवासीय नागरिकता विदेशी मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेका र सार्क क्षेत्रभन्दा बाहिरका देशमा बसोबास गरेका नेपाली मुलुकको व्यक्तिले पाउन सक्नेछन्। अर्थात् भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, अफगानिस्तान, श्रीलंका, भुटान र माल्दिभ्सबाहेकजुनसुकै देशमा बसोबास गरी त्यहाँको नागरिकता पाएको व्यक्तिले यस्तो नागरिकता पाउँछन्। गैर आवासीय नेपाली नागरिकतापाएकाले आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक अधिकार कानुन बमोजिम उपभोग गर्न पाउँछन्। उनीहरुले राजनीतिक अधिकार भने पाउनेछैनन्। यी अधिकारहरु पनि 'कानूनले तोकेबमोजिम' भनिएको हुँदा अन्योल नै छ! गैरअआवासिय नागरिकले राजनीतिक अधिकार नपाउने व्यवस्था भएका कारण चुनावमा उठने तथा भोट दिन भने पाउने छैनन! अर्थत गैरआवासिय नागरिकले सांसद, मन्त्री, प्रधानमन्त्री, राष्ट्रपति, संवैधानिक निकाय प्रमुख केही पनि बन्न पाउँदैनन्!

धारा १६ मा नागरिकता पुनः प्राप्तिको व्यवस्था गरिएको छ। विदेशी नागरिकता त्यागी नेपाल आएर फेरि पाँच वर्ष बसेमा नेपाली नागरिकता पुन:लिन सकिन्छ। नेपाली नागरिक भएपछि सबै राजनीतिक अधिकार पनि पाइनेछ! यसका लागि तपाईँले तीन सर्त पालना गर्नुपर्ने छ: १) पहिले नै नेपाली नागरिकता प्राप्त गरेको, २) नेपाल आई पाँच वर्ष बसोबास गरेको, ३) विदेशी नागरिकता परित्याग गरेको।

धारा १८ को दफा २ मा व्यवस्था गरिए बमोजिम कुनै नेपालीको सन्तान विदेशमा जन्मियो भने उसले त्यहाँ जन्मिएको आधारमा त्यसदेशको कानून बमोजिम विदेशी नागरिकता पनि पाउन सक्छ र आमाबाबु नेपाली भएमा नेपाली नागरिकता पनि पाउन सक्छ। नेपाली नागरिकता प्राप्त गर्न योग्यता पुगेको कुनै व्यक्ति अन्य मुलुकको पनि नागरिकता प्राप्त गर्न योग्य रहेछ भने त्यस्तो व्यक्तिले नागरिकता प्रमाणपत्र लिन योग्यता पुगेको दुई वर्षभित्र नेपालको नागरिकता नरोजे त्यस्तो व्यक्ति नेपालको नागरिक नहुने व्यवस्था गरिएको छ।

नेपाली नागरिकसँग विवाह गर्ने विदेशी पुरुषले अङ्गीकृत नागरिकता लिन पाउँछन्। तर त्यसका लागि नेपालमा १५ वर्ष स्थायी बसोबासगरी विदेशको नागरिकता परित्याग गरको हुनुपर्छ।

नेपाली नागरिकसँग विवाह गर्ने विदेशी महिलाले भने विदेशको नागरिकता परित्याग गर्नासाथ अङ्गीकृत नागरिकता पाउँछन्। विदेशी केटासँग विवाह भएको नेपाली नागरिक महिलाले जन्माएको र नेपालमै बसोबास गरेको र आमाबाबुको नागरिकताको आधारमा विदेशको नागरिकता नपाएको सन्तानले नेपालको अङ्गीकृत नागरिकता पाउनेछ।

संविधानको धारा १८ र १९ मा लेखिए अनुसार यो दोहोरो नागरिकतको व्यवस्था हो कि हैन भनेर ठोकुवा गर्न गाह्रो छ। धारा १९ मा व्यवस्था भएअनुसार विदेशी मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेका नेपाली मूलका व्यक्तिले गैरआवासीय नेपाली नागरिकता पाउने छन तर धारा १८ ले भने अन्य मुलुकको नागरिकता प्राप्त गरेमा नेपालको नागरिकता कायम नहुने व्यवस्था गरिएको छ।

साभार - सेतोपाटी  

• < Prev
• Next >